Prezentacje
|
Wanda Skowron
Jeszcze wcześniej ...
W powszechnej świadomości osób interesujących się dziejami Polskiego
Towarzystwa Krajoznawczego działalność wśród młodzieży rozpoczyna się z chwilą
odzyskania niepodległości, kiedy to w Krakowie w 1919 roku z inspiracji Ludomira
Sawickiego, a pod opieką i przewodnictwem Leopolda Węgrzynowicza przy Oddziale
Krakowskim powstaje nowa struktura - Koła Krajoznawcze Młodzieży Szkolnej.
W trosce o przywracanie pamięci o naszych korzeniach czas przypomnieć, iż praca
wśród młodzieży i na rzecz młodzieży rozpoczęła się 12 lat wcześniej w 1907
roku ukryta w półcieniach półjawności. - Skąd my to tak dobrze znamy! Istnieją
na tę niebywale aktywną działalność dowody w oficjalnie drukowanych "Rocznikach
PTK" w postaci sprawozdań.
Już w "Roczniku PTK" - 1907 znajdujemy zapis - "Delegowani z ramienia
Zarządu Towarzystwa, do nadzoru nad pracami Sekcji popularyzowania wiedzy krajoznawczej
wśród młodzieży:" tu następuje wyliczenie osób i prezentowanych przez
nie specjalności, a od roku 1908 jeszcze ostrożniej - mamy sprawozdanie z Komisji
popularyzacji krajoznawstwa. Słowo młodzież niknie. Zmiana nazwy została podyktowana
kłopotami z władzami administracyjnymi. Są jednak te sprawozdania tak sformułowane
iż "konia z rzędem" temu kto domyśli się, iż praca Komisji jest nastawiona
na prace z młodzieżą i wśród młodzieży. Dopiero wspomnieniowe artykuły ogłoszone
w "Ziemi" z okazji 20-lecia oraz 40-lecia PTK łamią ten swoisty szyfr.
Pierwsza ze wspomnianych publikacji to art. Januarego Kołodziejczyka - "Polskie
Towarzystwo Krajoznawcze a młodzież". /Komisja popularyzowania krajoznawstwa/ "Ziemia" 1926/
nr 23-24, druga to art. Józefa Hełczyńskiego - "Sekcja Młodzieży PTK w
l.l. 1907 - 1909". /Na marginesie wspomnień o Kazimierzu Kulwieciu/ "Ziemia" 1947/
nr 6-8.
Komisja została zorganizowana na wiosnę 1907 roku, a więc parę dosłownie miesięcy
od powstania PTK. Zawiesiła działalność na lato, aby w pełni ją rozwinąć jesienią.
Warszawska młodzież zyskała szansę dokształcania, doświadczania samodzielnych
pierwocin pracy naukowej, rozwijania zdolności organizatorskich.
Działalność Komisji polegała przede wszystkim na urządzaniu konferencji, gdzie
wygłaszane referaty były dokonaniami w przeważającej ilości młodych autorów,
lecz przygotowywane pod opieką i kierunkiem specjalistów - członków rzeczywistych
PTK. W tamtych czasach członkami Towarzystwa mogły być jedynie osoby pełnoletnie.
Na czele Delegacji Zarządu Głównego do opieki nad młodymi adeptami krajoznawstwa
stanął Kazimierz Kulwieć. Młodzież uczestniczącą w pracy - chłopców i dziewczęta
- nazwano "uczestnikami konferencji".
"Komisja dzieliła się na sekcje: zoologiczną, botaniczną,
geograficzną, geologiczną, etnograficzną, historyczną i historji sztuki;
konferencje więc były sekcyjne i ogólne. Pierwszymi kierownikami działalności
komisji z pośród młodzieży byli: Józef Hełczyński, Bohdan Świderski, Janusz
Młodkowski, Szymon Tenenbaum, Piotr Słonimski, January Kołodziejczyk, Zygmunt
Lorenc, Natalja Zadarnowska, Leon Kozłowski, Tadeusz Wolski, Zygmunt Mejer.
Skład ten w następnych latach uległ zmianom; brali więc jeszcze w działalności
Komisji udział między innemi: Stefanja Kudelska, Marja Rybczyńska, Jan Szeronos,
Jadwiga Zarembianka, Irena Milewska, S. Staniszewski i inni."
U zarania powstania sekcji kierownicy ze strony młodzieży byli przez nią wybierani,
ale w związku z baczną obserwacją władz administracyjnych tego, co się dzieje
w PTK, zaniechano młodzieżowych wyborów i w miarę potrzeby jedynie dokooptywano
następne osoby.
"Do pilnowania normalnego biegu pracy i utrzymywania naukowego kierunku
konferencyj uproszono specjalistów z pośród rzeczywistych Członków Towarzystwa:
K. Czerwińskiego (zoologja), Al. Janowskiego (historja sztuki i archeologja),
W. Jezierskiego (geografja), K. Kulwiecia (botanika i zoologja), L. Ostaszewskiego
(fotografja), S. Rychterówny (botanika), O. Sosnowskiego (kartografja), M.
Wisznickiego (fotografja) i Z. Wolskiego (etnografja)"
Działalność Komisji trwała sześć lat. W tym czasie wygłoszono 150 referatów.
Konferencje odbywały się przeważnie w niedzielę i święta w godzinach popołudniowych,
w gmachach szkół, a uczestniczyło w nich od kilkudziesięciu do stu kilkudziesięciu
osób. Prawie wszystkie referaty były ilustrowane przezroczami lub pokazami
eksponatów. Konferencje nie kończyły się na wygłaszaniu referatu, ponieważ
przedstawiane materiały prowokowały gorące, a bywało burzliwe dyskusje. W każdej
konferencji uczestniczył opiekun.
Należało jednak zachować ostrożność i dlatego stosowano zapisy na konferencje
oraz wycieczki, które urządzała Komisja (poza tymi, które organizowało PTK
dla ogółu). Zapisy przyjmowane były przez prezydium Komisji w lokalu PTK (Aleje
Jerozolimskie 29), a do zapisu potrzebna była rekomendacja rzeczywistego Członka
Towarzystwa.
Przyjęty uczestnik konferencji - czytaj nieformalny członek PTK otrzymywał
książeczkę z kuponami wartości 5 kop. służących za bilety wstępu na konferencję
i udziału w wycieczkach. Nikt kto nie okazał ostemplowanego kuponu nie miał
wstępu na konferencję lub prawa uczestniczenia w wycieczkach.
Tak więc Komisja posiadała nawet własne dochody, nie ujawniane jednak w ogólnych
sprawozdaniach finansowych PTK ze względów bezpieczeństwa.
Kolejne "Roczniki PTK" przynoszą pełne zestawienia autorów (wywodzących
się z młodzieży jak również z jej opiekunów) oraz tytuły przedstawianych na
konferencjach referatów. Dla przykładu zostaje tu przywołane zestawienie z
1911 roku -
"W ciągu roku sprawozdawczego odbyły się 22 konferencje, na których wygłoszono
39 następujących referatów:
1) "O Matejce" - A. Słonimski. 2) "O Koperniku" - Sz. Tenenbaum. 3)
"Samoobrona u zwierząt" - W. Rotwandówna. 4) "Wacław Nałkowski" - St.
Lencewicz. 5) "Metodyka wycieczek geologicznych" - St. Lencewicz. 6) "Bolesław
Śmiały a biskup Szczepanowski" - M. Babiński. 7) "Kobieta w poezji ludowej"
- Z. Zawidzka. 8) "O fotografowaniu jezior" - prof. Kulawieć i prof.
Ostaszewski. 9) "Jezioro Chodeckie" - prof. Ostaszewski. 10) "Michał
Anioł" - J. Dutlinger. 11) "Bajronizm u Słowackiego" - Węgierko.
12) "Farys" - Jakób Appenschlack. 13) "Reformatorowie szkolnictwa polskiego"
- M. Babiński. 14) "Zwyczaje wielkanocne w Polsce" - A. Kowalska. 15) "Nasze
pierwotniaki" - Piotr Słonimski. 16) "Steinkeller" - Babiński. 17) "Wierzenia
dawnej Litwy" - Ir. Kudelska. 18) "Pasorzyty wśród zwierząt"
- St. Kudelska. 19) "O termitach" - P. Słonimski. 20) "Wędrówki ptaków"
- J. Domaniewski. 21) "Szkice florystyczne z g. Lubelskiej" - W. Niedziałkowski.
22) "Wpływ czynników zewnętrznych na organizm zwierzęcy" - M. Babicka. 23)
"Pieśń ludowa w Mińszczyźnie" - S. Sawicka. 24) "Medycyna a przesądy
ludowe" - L. Kawczyńska. 25) "O Wojtkiewiczu" - A. Słonimski.
26) "O Siemiradzkim" - Jakób Appenschlack. 27) "O Licińskim" - M. Cukierwarówna.
28) "Obrzęd "Dziadów" - J. Lewówna. 29) "Świat organiczny w zimie" - I. Milewska.
30) "Ruch u roślin" - Gogolewski. 31) "Zdobnictwo w Miechowskiem" - T. Kozłowski.
32) "Dlaczego zajmujemy się ludoznawstwem?" - W. Rotwandówna. 33) "O Lublinie
i jego okolicach" - A. Kowalska. 34) "O Mińszczyźnie" - Czepieliński. 35)
"Nasze ptaki śpiewające" - M. Sadowska. 36) "Opactwa cysterskie na ziemiach
polskich" - Z. Zawidzka. 37) O "Improwizacji" - T. Rajkowski. 38) "O Włocławku'
- W. Laskowski. 39) "Krakowsko - wieluńskie pasmo Jury" - Staniszewski.
"
Brała też Komisja swymi zbiorami udział w wystawach, żeby tylko wymienić Wystawę
Przyrodniczą w roku 1910, gdzie wystawiono około 40 akwariów, preparaty, tablice
zwierząt przedstawiające "Życie wód naszych".
Młodzi dorastali, rozpraszali się wyjeżdżając na uniwersytety zagraniczne lub
do Krakowa, pierwsza fala odeszła w latach 1911 - 1912. Zastępowali ich młodsi.
Towarzystwo o tych najzdolniejszych dbało również finansowo, udzielając poparcia
na badania naukowe prowadzone w czasie wakacji. Wyniki były przedstawiane nie
tylko na konferencjach, ale również na plenarnych posiedzeniach Towarzystwa.
Natomiast zebrane okazy zasilały Muzeum Krajoznawcze.
Z tych młodych wyrosło wielu uczonych. Żeby tylko wymienić Januarego Kołodziejczyka
- prof. Szkoły Głównej, Szymona Tenenbauma - zoologa, Zygmunta Lorenca - ichtiologa
i artystę malarza Jana Kaczkowskiego - inicjatora Ogrodu Zoologicznego w Warszawie
i wielu, wielu innych.
Zważywszy na to, że od Strajku Szkolnego do powstania Komisji minęło zaledwie
dwa lata, a wyprzedziła ona harcerstwo stając się pierwszą organizacją międzyszkolną
młodzieży warszawskiej, należy podziwiać odwagę i sprawność organizacyjną Polskiego
Towarzystwa Krajoznawczego.
Pod koniec 1911 roku postanowiono rozpocząć pracę wśród najmłodszych w ramach
tej samej Komisji organizując tzw. "Obrazki krajoznawcze". Były to
pokazy przezroczy z dziedziny krajoznawstwa i beletrystyki dla dzieci w wieku
7 - 12 lat członków PTK lub przez nich wprowadzone, spotkania odbywały się
w siedzibie Towarzystwa. Do pracy powołano specjalny zespół zwany Komisją,
składający się z Al. Janowskiego, St. Lewandowskiej, E. Dąbrowskiej.
Dla uzmysłowienia rozległości tematycznej zostaje przytoczony poniżej pełny
zestaw "Obrazków" z 1912 r. -
"Pokazywano: Ujście Wisły, widoki Gdańska, morze, ryby i rośliny morskie
- K. Kulawieć. "Zochna w krainie śnieżek" - J. Kulwieciowa. Kopalnie
wielickie - S. Lewandowska. "O Krasnoludkach" - J. Kulwieciowa. Kraków
- Al. Janowski. Krakowiaki - śpiew p. Jankowskiej, muzyka p. Czerwińskiej.
Zagłębie Dąbrowskie - S. Lewandowska. "Żołnierz ołowiany" - E. Dąbrowska.
O Kurpiach. Widoki puszczy Myszynieckiej - A. Chętnik. "Życie w lesie" -
E. Dąbrowska. O Warszawie - S. Thugutt. "Śpioszek" - A. Kujawska.
Najstarsze miasta w Polsce - p. Al. Janowski. "Czyścioszek" - A. Kujawska."
W wyżej przedstawionych siedmiu spotkaniach wzięło udział 280 dzieci.
Z inną jakością pracy Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego - pracy na zlecenie
Komisji Zajęć Pozaszkolnych i Wychowania Fizycznego Komitetu Obywatelskiego
Miasta Stołecznego Warszawy - spotykamy się w okresie I wojny światowej.
Tu na szczęście istnieje bardzo rzetelne opracowanie Kazimierza Konarskiego
ogłoszone również w 20-lecie PTK "Ziemia" 1926/ nr 23-24 tym cenniejsze,
iż wykorzystuje dokumenty w znacznej części już nie istniejące (straty w
czasie II wojny światowej).
Dla zaprezentowania rozległości owych działań zostaje tu w całości przeniesione
zestawienie sporządzone przez autora opracowania za okres 23.VI.1915 - 30.IX.1916
r. (późniejszych danych autor nie zdołał odszukać).
"Z prac zorganizowanych przez Komisję korzystało:
|
Ze szkół średnich młodzieży |
Ze szkół rzemieśln. terminatorów |
Ze szkól początk. dzieci |
Ogółem |
Z ćwiczeń gimnastycznych |
44.682 |
4.509 |
5.332 |
54.523 |
Z wycieczek miejskich i zamiejskich. |
17.363 |
1.452 |
11.588 |
30.403 |
Z pokazów (zbiory, muzea, Zachęta, kościoły,
fabryki) |
7.502 |
202 |
2.073 |
9.777 |
Z wykładów i pogadanek |
43.757 |
8.790 |
137.592 |
190.139 |
Z poranków i przedstawień |
4.699 |
- |
990 |
5.689 |
Z badań mikroskopowych |
352 |
- |
- |
352 |
Z doświadczeń z fizyki |
296 |
- |
1.851 |
2.147 |
Z kąpieli w Wiśle |
1.070 |
200 |
1.639 |
2.909 |
Z kąpieli słonecznych |
- |
- |
269 |
269 |
Uprzystępniono przedstawienie "Kościuszki
pod Racławicami" |
220 |
112 |
110 |
442 |
Urządzono kinematograf pedagogiczny |
- |
- |
- |
14.161 |
Urządzano pogadanki i wycieczki dla uczestn.
od lat siedmiu do dziewięciu |
- |
- |
- |
3.720 |
Urządzano pokazy i wycieczki dla głuchoniemych
oraz dawano bilety na poranki muzyczne dla ociemniałych |
- |
- |
- |
447 |
Zorganizowano w Filharmonji 10 poranków
muzycznych |
- |
- |
- |
- |
Zorganizowano kursy
dla przewodników wycieczkowych |
- |
- |
- |
113 |
Razem . |
119.941 |
15.265 |
161.444 |
315.091 |
Przezroczy w samym tylko roku 1916 wyświetlono 23.327."
Niewątpliwie sprostanie zadaniom o tak ogromnej rozległości z tak wielką ilością
młodzieży i dzieci objętych przez Towarzystwo w trudnych, głodnych latach wojennej
Warszawy było możliwe z racji bogatych doświadczeń wyniesionych jeszcze z czasu
zaboru rosyjskiego.
12.X.2000 r.
Tekst został opublikowany pod tytułem -
"W półcieniach półjawności - Prace PTK wśród młodzieży i dzieci",
"Barbakan" 33 (172) 2000 r.
|